اخلاق چیست ورابطه ان با دین کدام است؟

مقاله اخلاق

اخلاق گمشده بشر درعصر ماشین

علم اخلاق عنوان شاخه‌ای از علوم انسانی است که در آن از ارزش رفتارهای آدمی بحث می شود. این علم نگرشی تاریخی بر رفتارهای انسان به عنوان امور واقع، یا کوششی برای کشف علل و عوامل طبیعی آن نیست؛ بلکه مطالعه آن‌هاست از این حیث که هریک در نظام ارزشی معین، از چه جایگاهی برخوردارند. نظام‌های اخلاقی به عنوان مجموعه‌هایی مشتمل بر ارزش‌ها و دربردارنده دستورهایی برای اتصاف به خوی‌های نیک و انجام دادن اعمال پسندیده و دوری‌ گزیدن از کردارهای ناپسند، در میان بسیاری از ملل باستانی دیده می‌شود و شکل گیری آن‌ها به عنوان علم اخلاق در تمدن‌های گوناگون عهد باستان، ازجمله ایران و یونان، مسیری موازی را طی کرده و آثار اخلاقی با سبک‌های متفاوت را پدید آورده است. (ر.ک: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی  ج۷ر ص۲۰۱ر).که از ان موارد میتوان به اخلاق ناصری – اخلاق جالینوسی – و اخلاق اسلامی _ و ... اشاره کرد .

 

در اسلام نیز پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم(علیهم السلام) بر اخلاق و زیست اخلاقی تاکید فراوان ورزیده‌اند؛ به گونه‌ای که پیامبر گرامی هدفِ بعثت و نتیجه رسالت خود را اکمالِ مکارم اخلاق بیان کرده‌اند: «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» براستى که من براى به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده ام. (مستدرک الوسائل ج۱۱ر ص۱۸۷).

این در حالی است که ما در دوران زندگانی پر برکت حضرت رسول اکرم فعالیتهای گسترده ای از وجود مقدس ایشان شاهد هستیم که در تمام شئون زندگی بشری ورود دارد و میتوان ان فعالیتها را به امور عقیدتی ، علمی ، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و ... تقسیم کرد لذا نتیجه میگیریم که اخلاق مقوله ای است که تمام موارد فوق را در بر میگیرد ، که پیامبر اسلام در یک کلام خلاصه فرموده و هدف بعثت خود را به کمال رساندن اخلاق معرفی میکند.ضرورتی که بشر امروز ان را به روشنی در یافته و به تحقیق بنده با توجه به مطالب این مقاله میتوانم بگویم که تمام گرایشات علمی امروز بشر مستقیم و غیر مستقیم به دنبال باز گشایی رموز این مقوله جاری و ساری و مهم در زندگی بشر هست ، امروزه ما با گستره علوم متفاوتی روبرو هستیم که هر یک به دنبال پاسخ برای سوالی از سوالات بشر ، و براورده ساختن نیازی از نیارهای بشر مورد توجه قرار میگیرد ، و باز به جرات میتوان گفت که علمی که خارج از این دو مقوله باشد در دایره علوم بشری  وجود ندارد و یا اگر هست مورد تعقیب و توجه بشر نیست و تمام علوم در جهت جلب منفعت و دفع مفسده از زندگی فرد یا جمع  قدم بر میدارد.

 حال با این توصیف باید ببینیم اخلاق چیست ؟

 

اخلاق در بیان اولیا دین

پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) در باب معرفی و بازشناسی علم نافع و سودمند می‌فرماید: «انما العلم ثلاثه: آیه محکمه أو فریضه عادله أو سنه قائمه؛ و ما خلاهن فهو فضل» همانا علم سه چیز است: آیه محکم، فریضه عادله، سنت پا برجا، و غیر از اینها فضل است. (اصول کافی ج۱ر ص۷۷) امام‌خمینی‌(رحمة الله علیه) در حدیث بیست و چهارم از کتاب چهل حدیث به شرح و تفسیر این روایت پرداخته است و می‌نویسد: «فریضه عادله عبارت است از علم اخلاق و تصوفیه قلوب».

ایشان در توضیح این مطلب می‌نویسد: «اما دلیل بر آن که «فریضه عادله» راجع به علم اخلاق است، توصیف «فریضه» است به «عادله». زیرا که خُلق حَسَن، چنانچه در آن علم مقرر است، خروج از حد افراط و تفریط است؛ و هریک از دو طرفِ افراط و تفریط مذموم، و «عدالت» که حد وسط و «تعدیل» بین آنهاست، مستحسن است» (شرح چهل حدیث ص۳۹۱).

 

در اینجاست که میتوان نتیجه گرفت دایره وسعت اخلاق و علم اخلاق به وسعت علوم بشر است، لذا در ایات و روایات میبینیم اشاره های کلی به مقوله اخلاق شده است و هریک از زاویه ای به ان میپردازد همانند روایاتی که در ادامه بیان میشود.